ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ

Εισήγηση του Σχολικού Συμβούλου Ν. Καραΐσκου  

 

Όλοι μας παρατηρούμε σήμερα τα παιδιά να χρησιμοποιούν  στην ομιλία τους ένα πάμπτωχο λεξιλόγιο, «εμπλουτισμένο» μάλιστα με πολλές άσχημες λέξεις, να βρίζουν, να επαναλαμβάνουν  διαρκώς τις ίδιες λέξεις, να μην τηρούν  κανόνες σύνταξης, ευγένειας και σεβασμού κλπ.

 
Και δεν το παρατηρούμε μόνο στα παιδιά. Το ίδιο συμβαίνει και με τους μεγάλους. Κι εδώ φτώχεια λόγου. Λείπει το πλούσιο λεξιλόγιο, η ορθοφωνία, η χρησιμοποίηση της σωστής λέξης, το «χρωμάτισμα» της φωνής (χροιά) κι άλλες αδυναμίες που φαίνονται κυρίως στις συζητήσεις.

 

Οι συζητήσεις και ο διάλογος είναι ασφαλώς τα δύο σπουδαιότερα θέματα του προφορικού λόγου. Εδώ διακρίνουμε τις αδυναμίες και τα λάθη του προφορικού λόγου. Όπως βέβαια και τις αρετές.  Κι αυτό γιατί ο προφορικός λόγος στην περίπτωση αυτή λειτουργεί αυθόρμητα.

 

Θα πούμε δυο λόγια παραπάνω για τις  συζητήσεις και τους διαλόγους. Παρακολουθώντας λοιπόν διάφορες συζητήσεις  στα Μ.Μ.Ε., σε δημόσιους χώρους, σε δρόμους,  σπίτια, εκδηλώσεις, αλλά και στα σχολεία επισημαίνουμε πολλές αδυναμίες:

-          Ένταση και νευρικότητα, τις περισσότερες φορές χωρίς λόγο.

-          Εύκολη εκτροπή από το κύριο θέμα.

-          Έλλειψη σοβαρών επιχειρημάτων.

-          Προχειρότητα.

-          Διακοπές των συνομιλητών.

-          Έλλειψη σεβασμού και ευγένειας μεταξύ των συνομιλητών.

-          Πολυλογία και φλυαρία.

-          Έλλειψη οικονομίας λόγου.

-          Έλλειψη μέτρου στην ταχύτητα του λόγου. Μιλάμε  γρήγορα ή πολύ αργά με ενδιάμεσα επιφωνήματα που κουράζουν.

 

Υπάρχουν κι άλλες αδυναμίες που τις παρατηρούμε όλοι μας.

 

Οι σπουδαιότεροι λόγοι της κατάστασης αυτής είναι:

-          Η μη σωστή αντιμετώπιση στη σχολική τάξη του θέματος: «Διδασκαλία της Ελληνικής Γλώσσας». Δεν δόθηκε και δεν δίνεται η σημασία  που θα έπρεπε στον προφορικό λόγο. Όσο κι αν μας στεναχωρεί αυτό είναι μια πραγματικότητα. Ξοδεύουμε πολύ κόπο και χρόνο σε ασκήσεις, στη Γραμματική κι άλλες μη πρωτεύουσες δραστηριότητες. Χρειάζονται βέβαια και οι ασκήσεις και η γραμματική κι όλα τ΄ άλλα. Με μέτρο όμως και αναλογικά με τη δυναμική κάθε δραστηριότητας. Είναι παράλογο να αντιγράφουν τα παιδιά κανόνες Γραμματικής από τον πίνακα, χάνοντας πολύτιμο χρόνο και να παραμερίζεται η καλλιέργεια του προφορικού λόγου. Οι κανόνες  γραμματικής δεν μαθαίνονται με  αντιγραφές από τον πίνακα.  Μαθαίνονται με άλλους διδακτικούς τρόπους. Και δεν γράφονται στα τετράδια, αλλά στο μυαλό.  Άλλος λόγος:

-          Δεν προσέχουμε όσο θα έπρεπε τον διάλογο. Ο διάλογος και οι διορθωτικές παρεμβάσεις που κάνουμε βοηθούν σε μεγάλο βαθμό τον προφορικό λόγο.

-          Η διοργάνωση συζητήσεων (πάντα με διορθωτικές παρεμβάσεις στα μικρά παιδιά), η επαφή με το θέατρο, οι δραματοποιήσεις λογοτεχνικών  κειμένων κλπ πρέπει να αναβαθμισθούν.

-          Οι  μαθητές δεν διαβάζουν εξωσχολικά λογοτεχνικά ή άλλα χρήσιμα βιβλία.

-          Η κακή χρησιμοποίηση της γλώσσας στην οικογένεια και στην ευρύτερη ελληνική κοινωνία γενικά.

-          Στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, με τα οποία τα παιδιά βρίσκονται σε συνεχή επαφή, ο προφορικός λόγος είναι άθλιος. Βρίσιμο, άσχημες λέξεις, καμιά αισθητική λόγου.

 

Φυσικά υπάρχουν κι άλλοι λόγοι. Επισημάναμε τους κυριότερους. Τι πρέπει να γίνει όμως; Από τα παραπάνω φαίνεται καθαρά τι πρέπει να γίνει. Δεν  χρειάζονται επιπλέον αναλύσεις.. Στη σχολική τάξη προσέχουμε ιδιαίτερα την παραγωγή σωστού προφορικού λόγου. Ας μη ξεχνάμε πως μιλάμε καλά σημαίνει  ότι   σκεφτόμαστε καλά, γράφουμε καλά και αναβαθμίζουμε τα  χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς μας.

 

Ας  δούμε τώρα τι λέει το Νέο πρόγραμμα Σπουδών, που ισχύει σήμερα, για την βελτίωση και παραγωγή σωστού προφορικού λόγου στη σχολική τάξη

 

Προφορικός λόγος (Ισχύον Νέο Πρόγραμμα Σπουδών)

 

Ο μαθητής να ασκηθεί βαθμιαία, ώστε, τελειώνοντας το δημοτικό, να είναι σε θέση να:

 

- Ακροάται, διατυπώνει ερωτήματα, απαντάει, εξηγεί και επιχειρηματολογεί με ακρίβεια και αυτοπεποίθηση.

 

- Κάνει συνειδητή χρήση των φραστικών επιλογών που επιβάλλει η κάθε περίσταση  επικοινωνίας  και  το  επίπεδο  λόγου.

Χρησιμοποιεί ολοένα αυξανόμενο λεξιλόγιο.

- Ελέγχει την αποδεκτότητα του λόγου του.

 

- Συλλαμβάνει υπονοούμενα.

- Εντοπίζει και αποφεύγει συνήθη φραστικά σφάλματα.

- Αφηγείται από μνήμης. 

- Ανακοινώνει προσωπικές εμπειρίες, σκέψεις, επιθυμίες, σχέδια, προγράμματα, το νόημα ενός κειμένου κ.τ.ό.

- Εκτιμά και απολαμβάνει αισθητικά καταξιωμένες  μορφές λόγου, όπως απαγγελίες, θεατρικές παραστάσεις, ακροάσεις χαρισματικών ομιλητών κτλ..

 

- Στα παιχνίδια ρόλων:

Θέτει σε λειτουργία τους μηχανισμούς ακουστικής και απαντητικής ετοιμότητας και βιωματικής συμμετοχής.

 

ΤΡΟΠΟΙ

- Εκτέλεση εργασιών βάσει προφορικών οδηγιών.

- Εμπλοκή του μαθητή στα δρώμενα και ενεργός συμμετοχή σε συζητήσεις.

- Με λόγο σκόπιμο και κατάλληλο για την κάθε ειδική περίσταση, ο μαθητής αναλαμβάνει να φέρει αποτέλεσμα:

·       ζητώντας το α΄ από τον Χ,

·       ζητώντας πληροφορίες από τον Χ για το α΄,

·       πείθοντας τον Χ για το α΄,

·       ενημερώνοντας τον Χ για το α΄,

·       περιγράφοντας αντικειμενικά  το α΄ επεισόδιο και επιχειρηματολογώντας υπέρ ή κατά του Χ, κ.τ.ό..

- Εναλλακτικοί τρόποι έκφρασης, κατά  περίπτωση.

- Χρήση ειδικής ορολογίας για τη διάκριση και περιγραφή οργανισμών, υλικών, φαινομένων και διαδικασιών.

- Αφήγηση ενώπιον ακροατηρίου.

- Ανακοίνωση στην τάξη αποτελέσματος

  ομαδικής εργασίας.

- Επισκέψεις σε χώρους ακροάσεων.

- Θέατρο, παιχνίδια ρόλων, δραματοποιήσεις, τραγούδια και ενεργός συμμετοχή στις εκδηλώσεις της σχολικής ζωής.

 

Ας δούμε και τι αναφέρει το Νέο Διαθεματικό Πλαίσιο Σπουδών για τον προφορικό λόγο στους μαθητές της Α΄ και β΄ τάξη του Δημοτικού.

 

Εισήγηση του Ν. Καραΐσκου, Σχολικού Συμβούλου,

σε  σεμινάριο που έγινε στο Λιτόχωρο στις 9 Μαρτίου 2005