Η προετοιμασία στο Ολοήμερο Περιφερειακό Δημοτικό Σχολείο είναι μια βασική παράμετρος του προγράμματος «πιλοτικού ολοήμερου» δημοτικού σχολείου που ξεκίνησε τη σχολική χρονιά 1999 - 2000

Η «προετοιμασία» αφορούσε και αφορά την προετοιμασία του μαθητή για την άλλη μέρα. Μια διαδικασία που γίνονταν στο σπίτι συνήθως ή σε φροντιστήρια και ιδιαίτερα.

Η προετοιμασία σαν διδακτική διαδικασία είναι κάτι καινούργιο και είναι δύσκολο να βρεθεί σχετική βιβλιογραφία ή εμπειρίες.

Επιπλέον, οι έχοντες την ιδέα του πιλοτικού ολοήμερου σχολείου, δεν φρόντισαν να επιμορφώσουν τους δασκάλους πάνω στο σοβαρό αυτό θέμα.

Να πούμε εδώ πως εκφράστηκαν σοβαρές αμφιβολίες για την προετοιμασία. Ειδικοί ισχυρίστηκαν πως οι ώρες που διατίθενται το πρωί για τα ελληνικά και μαθηματικά είναι υπεραρκετές. Οι μεταμεσημβρινές ώρες θα έπρεπε να αφιερωθούν στον πολιτισμό, τις τέχνες, στον αθλητισμό, στη δημιουργία κλπ.

Είναι μια σεβαστή άποψη που δεν πρέπει να αγνοήσει κανείς. Η υπόθεση «προετοιμασία» εξαρτάται κυρίως από δύο παράγοντες: Το δάσκαλο του πρωινού ωραρίου και το δάσκαλο της «προετοιμασίας». Ο δάσκαλος του πρωινού ωραρίου δεν θα πρέπει να αφήσει εκκρεμότητες κατανόησης. Αν υπάρχουν λ.χ. τέτοιες εκκρεμότητες τη Δευτέρα, θα επαναλάβει την Τρίτη το μάθημα. Όσον αφορά τις ασκήσεις για το σπίτι τόσο για τα Ελληνικά όσο και τα μαθηματικά θα πρέπει να ακολουθηθούν οι συνταγές του βιβλίου για το δάσκαλο. Το πώς θα το δούμε αναλυτικά στη συνέχεια.

Οι τακτικές των πολλών ασκήσεων και των φωτοτυπιών είναι απαράδεκτες και υποτιμούν το έργο δασκάλου. Θα πρέπει να δούμε και μια ακόμη διάσταση. Όταν οι πρωινοί δάσκαλοι βάζουν λίγες εργασίες για την άλλη μέρα, δίνουν την ευκαιρία στους απογευματινούς της προετοιμασίας να κάνουν κάτι περισσότερο. (Δραματοποιήσεις, αναζητήσεις σε βιβλιοθήκες, ταινίες κλπ).

Ο δεύτερος παράγοντας είναι ο δάσκαλος της προετοιμασίας. Δημιουργεί πάντα μια ευχάριστη ατμόσφαιρα και με χιούμορ προσπαθεί να κάνει τις ασκήσεις του πρωινού δασκάλου και που είναι συμβατές με το βιβλίο του δασκάλου, του Υπ. Παιδείας και του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου. Αλλά ας πούμε μερικά βασικά πράγματα, που έχουμε πει κι άλλες φορές.

Πριν αναφέρουμε ο,τιδήποτε για πρακτικές, καλά είναι να δούμε τα κύρια χαρακτηριστικά της ώρας αυτής.

Τα παιδιά την ώρα της "προετοιμασίας" είναι κουρασμένα από προηγούμενες δραστηριότητες.

Ο εμπνευστής της "προετοιμασίας" είχε κατά νου να γίνει στο σχολείο ό,τι γίνονταν και γίνεται πιο έντονα σήμερα στο σπίτι. "Μαθαίνω την ορθογραφία", "διαβάζω το μάθημα", "λύνω τις πολλές ασκήσεις" κλπ. Μια κατάσταση που αγχώνει παιδιά και γονείς. Πράγματα δηλαδή που είναι εκτός της φιλοσοφίας του Ολοήμερου, που πρέπει να είναι δημιουργικό και ευχάριστο σχολείο.

Τα παιδιά έχουν διδαχθεί το αντικείμενο και επομένως έρχονται σε επαφή με το ίδιο αντικείμενο ξανά. Κι όλοι ξέρουμε πως οι επαναλήψεις αυτού του είδους δημιουργούν στα παιδιά σοβαρές καταστάσεις ψυχικής κούρασης. Πράγματι είναι δύσκολο να ακούσεις δυο φορές την ημέρα τα ίδια πράγματα.

Η "προετοιμασία" στοχεύει το μάθημα της Γλώσσας και των Μαθηματικών. Δεν αφορά τα άλλα μαθήματα τα οποία, εννοείται, πως οι μαθητές τα έμαθαν το πρωί.

Τα παραπάνω χαρακτηριστικά ή παρατηρήσεις, αν θέλετε, μας οδηγούν σε συγκεκριμένες συμπεριφορές και πρωτοβουλίες.

Δεν πρέπει να κουράσουμε τα παιδιά. Η "προετοιμασία" να γίνεται σαν παιχνίδι. Ή τουλάχιστον η ατμόσφαιρα της τάξης να είναι χαρούμενη, ευχάριστη, άνετη. Ο δάσκαλος, επομένως, θα πρέπει να ξεχάσει τα προβλήματά του και να μεταβληθεί σε παράγοντα χαράς, σε φίλο και συνεργάτη του μαθητή, σε ηθοποιό ακόμη, που είναι έτοιμος να δώσει παράσταση μάθησης και χιούμορ.

Το χιούμορ είναι το κυρίαρχο στοιχείο στην ώρα της προετοιμασίας. Όλα πρέπει να γίνονται με χιούμορ. Γράφοντας π.χ. τις λέξεις της ορθογραφίας στον πίνακα, βρίσκουμε εμείς και τα παιδιά παροιμίες, ανέκδοτα, επίκαιρα σχόλια κ.ά. με βάση τις λέξεις αυτές. Ακόμη και ένα άχαρο πρόβλημα αριθμητικής μπορεί να μεταβληθεί σε ευχάριστη υπόθεση, όταν παρουσιαστεί με χιούμορ. Έτσι άλλωστε δίνουμε στα παιδιά την ευκαιρία να εκφραστούν και να παράγουν προφορικό λόγο που είναι βασική επιδίωξη στα νέα Προγράμματα Σπουδών που ισχύουν σήμερα.

Η προετοιμασία απαιτεί κι άλλες προϋποθέσεις. Πριν μπούμε στην αίθουσα πρέπει να ξέρουμε το αντικείμενο που διδάχτηκε το πρωί ο μαθητής, θα πρέπει να διαβάσαμε το βιβλίο για το δάσκαλο, να βρήκαμε τις φράσεις, ανέκδοτα, παροιμίες κλπ που σχετίζονται με την ορθογραφία και τις λέξεις για την καρτέλα. Ακόμη, αν κρίνουμε απαραίτητο, βρίσκουμε και τα σχετικά εποπτικά μέσα.

Η συνεργασία με τον πρωινό δάσκαλο των μαθημάτων είναι επιθυμητή κυρίως για να υπάρχει συντονισμός. Σε περίπτωση που είναι ο ίδιος δάσκαλος, θα πρέπει να αλλάξει παντελώς το ρόλο του. Πάντως καλά είναι να αποφεύγεται αυτή η περίπτωση.

Παραγνωρίζουμε τυχόν τάσεις του "πρωινού" δασκάλου που έχει συνηθίσει να φορτώνει τα παιδιά με σωρεία ασκήσεων και εργασιών. Εμείς θα ακολουθήσουμε αυστηρά τις οδηγίες του Υπουργείου Παιδείας (που εκφράζονται μέσω του βιβλίου του δασκάλου) , οι οποίες καθορίζουν με σαφήνεια τις εργασίες που πρέπει να δώσουμε στα παιδιά για το σπίτι.

Σε καμία περίπτωση οι δάσκαλοι της ώρας της προετοιμασίας δεν βάζουν στα παιδιά "εργασίες για το σπίτι".

Αλλά ας γίνουμε ακόμη πιο πρακτικοί.

Από την αρχή της σχολικής χρονιάς, με διάφορους τρόπους και τακτικές προσπαθούμε να γνωρίσουμε τα παιδιά και να γίνουμε φίλοι μ΄ αυτά. Έτσι θα μπορέσουμε να κάνουμε καλύτερα τη δουλειά μας.

Η προετοιμασία αφορά, όπως ξαναείπαμε, μόνο τα μαθήματα της Γλώσσας και των Μαθηματικών. Σε καμιά περίπτωση δεν επιτρέπεται προετοιμασία σε άλλα μαθήματα.

Το είδος και η ποσότητα προετοιμασίας αναφέρεται στο εγκεκριμένο βιβλίο του δασκάλου, από το οποίο δεν πρέπει να ξεφεύγουμε.

Για το μάθημα της γλώσσας το βιβλίο του δασκάλου αναφέρει τα εξής: " Για το σπίτι τα παιδιά έχουν να κάμουν δυο πράγματα: να διαβάσουν το ορισμένο τμήμα του κειμένου και να ασκηθούν να γράφουν ευανάγνωστα και ορθογραφημένα ό,τι προβλέπει το "Γράφω και μαθαίνω" και το βασικό λεξιλόγιο".

Για το μάθημα των μαθηματικών αναφέρει: "Μπορεί μία ή δύο ασκήσεις του μαθήματος να δοθούν σαν εργασία για το σπίτι. Κυρίως από κείνες που εξυπηρετούν τη σκοπιμότητα του μαθήματος.

ΣΥΝΟΨΙΖΟΝΤΑΣ

Μπαίνουμε στην τάξη χαμογελαστοί κάνοντας κάποιο ευχάριστο επίκαιρο σχόλιο, για παράδειγμα σχετικό με το αποτέλεσμα ενός ποδοσφαιρικού αγώνα της προηγούμενης μέρας. Σχολιάζουμε επίσης τα βασικά σημεία και το σκοπό του προς εξέταση κεφαλαίου της Γλώσσας.

Τα παιδιά ανοίγουν το βιβλίο "Η ΓΛΩΣΣΑ ΜΟΥ" και διαβάζουν σιωπηρά το προκαθορισμένο από τον προηγούμενο δάσκαλο τμήμα κειμένου. Ταυτόχρονα εμείς γράφουμε την ορθογραφία και τις λέξεις για την καρτέλα στον πίνακα.

Στη συνέχεια μερικά παιδιά (κυρίως εκείνα που δυσκολεύονται) διαβάζουν 1 - 2 σειρές από το κείμενο. Στην Α΄ και Β΄ τάξη καλό θα είναι να γίνει και μία ομαδική ανάγνωση.

Ακολούθως σχολιάζουμε τις λέξεις της ορθογραφίας, που είναι γραμμένη στον πίνακα, πάντα με χιούμορ. Τις σχολιάζουν και τα παιδιά. Αν δούμε πως υπάρχει αρκετός χρόνος, σχολιάζουμε και τις λέξεις για την καρτέλα.

Μετά: σβήνουμε την ορθογραφία από τον πίνακα. Λέμε να την γράψουν μια φορά στο πρόχειρο κοιτώντας το βιβλίο. Κατόπιν την υπαγορεύουμε και τα παιδιά γράφουν αυτή τη φορά με κλειστό το βιβλίο, το οποίο θα σκεπάσει την προηγούμενη ορθογραφία. Γίνεται αυτοδιόρθωση. Ο δάσκαλος ελέγχει ενδεικτικά. (συμμετοχική διόρθωση). Ακολούθως γράφουν τις λέξεις για την καρτέλα με ανάλογο τρόπο.

Καλό είναι κάπου κάπου να πάμε στην αίθουσα των υπολογιστών και να γράψουμε (και μεις και τα παιδιά) μερικές λέξεις της ορθογραφίας ή του βασικού λεξιλογίου.

Αν περισσέψει χρόνος, μπορούν τα παιδιά να παίξουν, να ψάξουν στη βιβλιοθήκη κλπ.

Στα Μαθηματικά:

Σχολιάζουμε και απλοποιούμε (με συζήτηση πάντοτε) την ουσία του μαθήματος. Αν είναι δυνατόν, γράφουμε την χαρακτηριστικότερη άσκηση στον πίνακα και τη λύνουμε μαζί με τα παιδιά. Όταν υπάρχει και δεύτερη άσκηση, παρουσιάζουμε μόνο τη λύση στον πίνακα. Τα παιδιά γράφουν στο βιβλίο τις λύσεις.

Καλό είναι να συζητήσουμε τη σκοπιμότητα του μαθήματος. Π.χ. τι χρειάζεται ο πολλαπλασιασμός στην καθημερινή ζωή μας.

Όταν υπάρχει χρόνος, μπορούμε να συζητήσουμε λίγο τον κανόνα ή τους κανόνες του συγκεκριμένου μαθήματος.

Στις μικρές τάξεις μπορούμε να κάνουμε, πάντοτε με χιούμορ, απλές ερωτήσεις σχετικές με το μαθησιακό αντικείμενο της ημέρας.

Και στα Μαθηματικά χρησιμοποιούμε ανάλογα εποπτικά μέσα.

Όλα όσα είπα παραπάνω δεν αφορούν μόνον το δάσκαλο της προετοιμασίας. Αφορούν και τον πρωινό δάσκαλο ο οποίος θα πρέπει να προσαρμοστεί στην όλη κατάσταση.

Κι όταν λέμε να προσαρμοστεί δεν εννοούμε να δίνουμε στα παιδιά για το σπίτι 10, 20 ή και 30 ασκήσεις αριθμητικής, 10 ή και παραπάνω ασκήσεις και κανόνες που αφορούν την Ελληνική Γλώσσα, παπαγαλισμό μαθημάτων όπως Ιστορία, Θρησκευτικά κλπ. Δυστυχώς η νοοτροπία των πολλών ασκήσεων και εργασιών για το σπίτι από μεγάλη μερίδα εκπ/κών είναι υπαρκτή, με αποτέλεσμα να ταλαιπωρούνται αφάνταστα μαθητές και γονείς. Και να σκεφτεί κανείς πως τα παιδιά πηγαίνουν και σε ιδιωτικά φροντιστήρια!

Πέρα απ΄ αυτό, η νοοτροπία αυτή υποτιμάει το έργο του εκπ/κού γιατί δείχνει πως υπάρχουν αμφιβολίες για την κατανόηση των πρωινών μαθημάτων από πλευράς μαθητών. Πιο απλά υπάρχουν αμφιβολίες από τον ίδιο για την ποιότητα της δουλειάς του. Ένας εκπ/κός που νιώθει σίγουρος πως οι μαθητές κατανόησαν το μάθημα δεν θα τυραννήσει τους μαθητές και τους γονείς με πολλές ασκήσεις για το σπίτι. Θα κάνει ίσως αυτό που λέει το βιβλίο για το δάσκαλο. Θα δώσει 8-10 σειρές για ανάγνωση, θα ζητήσει από τα παιδιά να μάθουν την ορθογραφία και να ρίξουν μια ματιά στις λέξεις για την καρτέλα. Στην αριθμητική θα δώσει για το σπίτι μία το πολύ δύο ασκήσεις. Τίποτα άλλο και για κανένα άλλο μαθησιακό αντικείμενο. Αυτό το απλό πράγμα πρέπει να γίνει κατανοητό. Δεν θέλουμε ποσότητες ασκήσεων και μάλιστα σε μικρούς μαθητές όπως είναι οι μαθητές του Δημοτικού Σχολείου. Θέλουμε ποιότητα μάθησης. Ποιότητα επιστημονικής διδακτικής προσέγγισης.

 Εν κατακλείδι: Την "προετοιμασία" θα πρέπει να τη δούμε σαν μια γενικότερη εμπέδωση μέσα σ΄ ένα διαφορετικό πνεύμα.

Δεκέμβριος 2003
Νίκος Καραΐσκος
Σχολικός Σύμβουλος